Opisano nowy gatunek gigantycznej salamandry

Wczoraj (piątego grudnia) opublikowano w czasopiśmie PLoS One artykuł, którego autorzy opisali nowy gatunek salamandry występujący w Alabamie i na Florydzie w USA. Jest to płaz ogoniasty należący do rodziny syren, któremu nadano nazwę gatunkową Siren reticulata, z angielskiego nazywana też syreną siatkowaną lub węgorzem lamparcim.

Choć nazwa „węgorz lamparci”
sugeruje rybie powiązania, to salamandry, w tym nowo opisany gatunek, należą do
gromady płazów. Współcześnie wyróżnia się trzy rzędy tej grupy zwierząt: płazy
bezogonowe (żaby, ropuchy, rzekotki), płazy ogoniaste (salamandry i traszki)
oraz płazy beznogie (marszczelce, które z wyglądu przypominają duże, niebieskie
gąsienice). Płazy wyewoluowały z ryb kostnoszkieletowych i charakteryzują się
obecnością płuc i skrzeli (przynajmniej w stadium larwalnym). Ich rozmnażanie
jest uzależnione od dostępu do zbiorników wodnych, stąd klasyfikuje się je w
grupie (kladzie) bezowodniowców, czyli zwierząt które nie wykształciły błon
płodowych, a w kierunku których wyewoluowały owodniowce – gady, ptaki i ssaki.
W Polsce można spotkać zarówno płazy bezogonowe (żaba trawna, ropucha
szara), jak i ogoniaste (traszka zwyczajna, salamandra plamista). Natomiast
nieobecne są u nas marszczelce.

Napisałem, że nowy gatunek
którego opis opublikowano wczoraj, należy do rodziny syren. Są to specyficzne
salamandry, które odnaleziono jedynie w Ameryce Północnej – w USA i w Meksyku. Warto
dodać, że do niedawna w języku polskim nazwę systematyczną „syreny” miały także
ssaki morskie – manaty i diugonie – które w 2015 roku przemianowano na
brzegowce (o czym więcej napisałem tutaj). Syreny wyróżniają się na
tle innych salamander olbrzymimi rozmiarami, brakiem tylnych kończyn i silnie zredukowanymi
kończynami przednimi, które mogą być zbudowane nawet wyłącznie z tkanki
chrzęstnej (a nie kostnej, co jest wśród salamander nietypowe, gdyż ich
szkielety są na ogół bardziej skostniałe, niż u innych płazów). Ich skrzela z
kolei wystają na zewnątrz nawet u osobników dorosłych. Inną specyficzną cechą
syren jest wszystkożerność (zamiast powszechnej u salamander mięsożerności). Badania
filogenetyczne wskazują, że syreny mogą być tak naprawdę odrębną od salamander
grupą, ale aktualnie klasyfikuje się je wspólnie.

Rodzina płazich syren dzieli się
na dwa rodzaje: Siren i Pseudobranchus. Ich odrębna klasyfikacja
opiera się na odmiennej liczbie palców w kończynach przednich (cztery u Siren i trzy u Pseudobranchus) i liczbie szczelin skrzelowych (przedstawiciele
pierwszego rodzaju mają trzy, a drugiego – jedną). Wśród rodzaju Siren opisano dotychczas dwa gatunki,
gdzie jeden (Siren intermedia) jest
wyraźnie mniejszy od drugiego (Siren
lacertina), dorastającego do blisko jednego metra długości. Obok nich
plasuje się nowy gatunek Siren reticulata,
choć tak naprawdę, to najbardziej trafnym określeniem jest gatunek nowo
opisany, ponieważ po raz pierwszy Siren
reticulata złapany został w 1970 roku w rzece Fish River w Alabamie.

Na jakiej podstawie gatunek
został wyodrębniony? Po pierwsze, autorzy pracy wskazują, że ma on inne
ubarwienie od pozostałych dwóch gatunków z rodzaju Siren, wyróżniające się nieregularnymi plamami, skąd też pochodzi
jego zwyczajowa, angielska nazwa „węgorza lamparciego”. Kolejny argument to
rozmiar – większy od Siren intermedia,
ale prawdopodobnie mniejszy od Siren
lacertina. Węgorz lamparci ma też największą spośród swoich braci liczbę
kręgów tułowia, stosunkowo małą i wąską głowę i najdłuższy ogon. Analizy
genetyczne pokazały z kolei, że zarówno dla badanych genów mitochondrialnych,
jak i jądrowych, odległość między nowym gatunkiem salamandry z rodziny syren, a
tymi już wcześniej zidentyfikowanymi, pozwala na wyodrębnienie Siren reticulata.

Nowy gatunek, zamieszkujący
słodkowodne zbiorniki i rzeki w USA w stanie Alabama i Floryda, jest dodatkowo
o tyle ciekawy, że o jego istnieniu mówiły doniesienia ludowe. Przytaczane są opisy stworzenia z
ciałem węgorza oraz umaszczeniem lamparta o długości męskiego ramienia. W
rzeczy samej plotki z zakresu kryptozoologii, gdy odsieje się od nich fantazje
i przeinaczenia, potrafią mieć w sobie ziarnko prawdy.

Prowadzenie bloga naukowego
wymaga ponoszenia kosztów. Merytoryczne przygotowanie do napisania artykułu to
często godziny czytania podręczników i publikacji. Zdecydowałem się więc
stworzyć profil na Patronite, gdzie w prosty
sposób możecie ustawić comiesięczne wpłaty na rozwój bloga. Dzięki temu może on
funkcjonować i będzie lepiej się rozwijać. Pięć lub dziesięć złotych
miesięcznie nie jest dla jednej osoby dużą kwotą, ale przy wsparciu wielu z Was
staje się realnym, finansowym patronatem bloga.

Czesław Błaszak. Zoologia. Zoologia
Tom 3 Część 1 Szkarłupnie – płazy. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2015.

Douglas J. Futuyma. Ewolucja.
Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 2005.

Sean P. Graham et al.
„Description of an extant salamander from the Gulf Coastal Plain of North
America: The Reticulated Siren, Siren reticulata”. PLoS One (2018).

Zhang, Peng, and David B. Wake.
„Higher-level salamander relationships and divergence dates inferred from
complete mitochondrial genomes.” Molecular Phylogenetics and
Evolution (2009).