Jesienią i zimą coraz częściej myśli się o produktach i suplementach mających poprawiać odporność dzieci czy dorosłych. Czosnek słynie w świadomości ludowej z działania antybakteryjnego czy wzmacniającego układ immunologiczny. Dlatego też jest wówczas gorąco polecany. A jak to się ma do badań naukowych? Czy istnieją dane sugerujące, że czosnek faktycznie może być skutecznym środkiem na odporność?
Czosnek – wartości odżywcze
Czosnek jest rośliną z rodziny amarylkowatych. Niektórych może zdziwi fakt, że jest on tego samego rodzaju (Allium), co cebula – są ze sobą bardzo blisko spokrewnione. Szczypiorek czy por również należą do rodzaju „czosnek”. Sam czosnek zwyczajny pochodzi z Azji, ale w Europie został rozpowszechniony już wieki temu, stąd nam intuicyjnie wydaje się często rośliną rodzimą. Stosujemy go jako przyprawę czy w formie warzywa, a także – do czego będę się odnosił również w dalszej części tekstu – jako suplement diety (głównie w tabletkach) czy tradycyjny środek wspomagający odporność lub przyspieszający zakończenie przeziębienia.
Czosnek zawiera witaminę C, B1 (tiamina), B2 (ryboflawina), B3 (niacyna), B5 (kwas pantotenowy), B6 (pirydoksyna), B9/B11 (kwas foliowy). Jest też bogaty w związki manganu, cynku, wapnia czy fosforu. Składnikami aktywnymi czosnku w kontekście farmaceutycznym są przede wszystkim alliina, allicyna, ajoen oraz winyloditin. Pierwsze dwa z nazwy pochodzą od wspomnianego już przeze mnie po łacinie rodzaju czosnku – Allium. Wszystkie zawierają siarkę, a swój ostry smak i zapach czosnek zawdzięcza obecności właśnie tego pierwiastka i posiadających go w swej budowie związków. Ocenia się, że najostrzejsza spośród nich jest allicyna, działająca na receptory termiczne. Pod wpływem ciepła rozkłada się do równie aromatycznych, ale już nie tak ostrych substancji. Najbardziej pikantny jest więc czosnek surowy. Część czosnkowych związków jest przekształcana w siarczek allilometylowy, wydalany przez skórę i płuca, nadający osobie która spożyła większe ilości czosnku specyficzny zapach. Obok tego wśród potencjalnych, słabiej przebadanych efektów ubocznych spożywania czosnku, wymienia się nasilenie działania niektórych leków przeciwzakrzepowych.
Czosnek i jego wpływ na zdrowie. Czy chroni przed miażdżycą?
Ogólnie, czosnek jak i jego poszczególne składowe zostały do pewnego stopnia przebadane pod kątem ewentualnego korzystnego wpływu na zdrowie. Wiadomo, że czosnek może działać przeciwzakrzepowo, zmniejszając agregację płytek krwi (trombocytów). Efekt ten nasila się przy niektórych lekach przeciwzakrzepowych, stąd ostrzeżenie w poprzednim akapicie. Ponieważ donoszono – również w przekazach ludowych, historycznych – że czosnek obniża ciśnienie krwi, naukowcy badali taką ewentualność. Analiza Cochrane opublikowana w 2012 roku, oparta na dwóch niewielkich badaniach podaje we wnioskach, że chociaż zaobserwowano nieznacznie niższe ciśnienie u osób
leczonych czosnkiem w porównaniu z otrzymującymi placebo, to było w nich duże ryzyko błędu i sama próba niewielka (łącznie poniżej 100 osób). Nowsza praca, bo z 2015 roku, obejmująca już blisko 500 osób, sprawdzała wpływ zażywania czosnku przez 8-26 tygodni. Wnioski z niej płynące są w zasadzie bliskie poprzednim: chociaż wyniki pokazały pewien korzystny efekt u osób z nadciśnieniem to ich jakość była słaba. Potrzeba dokładniejszych badań.
leczonych czosnkiem w porównaniu z otrzymującymi placebo, to było w nich duże ryzyko błędu i sama próba niewielka (łącznie poniżej 100 osób). Nowsza praca, bo z 2015 roku, obejmująca już blisko 500 osób, sprawdzała wpływ zażywania czosnku przez 8-26 tygodni. Wnioski z niej płynące są w zasadzie bliskie poprzednim: chociaż wyniki pokazały pewien korzystny efekt u osób z nadciśnieniem to ich jakość była słaba. Potrzeba dokładniejszych badań.
Oprócz działania antyzakrzepowego i potencjalnego, niewielkiego obniżania ciśnienia krwi, czosnek jest podejrzewany również o regulację stężenia lipoprotein, czyli cząsteczek składających się z tłuszczy i białek, których rolą jest m.in. transport cholesterolu. Ich poziom powiązany jest z niektórymi chorobami układu krążenia, w tym z miażdżycą. Lipoproteina LDL, określana potocznie jako „zły cholesterol”, miałaby być według niektórych źródeł obniżana za sprawą regularnego spożywania czosnku. Jednak przegląd badań naukowych, którego wyniki opublikowano w roku 2016, nie potwierdza tego poglądu. Pozostaje więc sądzić, że główny efekt antymiażdżycowy czosnku opiera się prawdopodobnie na obniżaniu agregacji płytek krwi.
Czosnek na przeziębienie. Czy wzmacnia odporność?
Czosnek jest najbardziej znany jako babciny sposób na przeziębienie. Zgaduję, że niewiele jest w Polsce osób, które nigdy w życiu nie dostały (lub same sobie nie przygotowały) mleka z miodem, masłem i czosnkiem, aby natłuścić wyschnięte błony śluzowe gardła z nadzieją, że czosnek dodatkowo zmniejszy populacje zasiedlających je bakterii lub zadziała antywirusowo. Tego typu pomysły krążą po całym świecie od lat. Stąd nie tylko w Polsce badano działanie czosnku na układ odpornościowy, jak i na mikroorganizmy oraz na czas trwania przeziębienia. Poza tym sprawdzano czy może zmniejszać ryzyko zachorowania na niektóre rodzaje nowotworów.
Jeśli chodzi o przeziębienie to brakuje twardych dowodów na to, że czosnek zapobiega przeziębieniu lub je leczy. Istnieją luźne wskazówki na takie działanie, ale bez odpowiednich, bardziej rozbudowanych i dokładnych badań nie można mieć pewności. Jasne zdaje się być za to, że nie zaszkodzi, nie spowolni procesu zdrowienia. Natomiast w kontekście biobójczych właściwości czosnku warto wiedzieć, że w Unii Europejskiej zarejestrowane są pestycydy na bazie wyciągów czosnkowych, stosowane przeciwko nicieniom (jako nematocydy, a więc środki nicieniobójcze). Rośliny z rodzaju Allium mogą być też szkodliwe dla zdrowia psów i kotów.
Kwestia nowotworów
Co do zaś antynowotworowego działania czosnku, można w tym zakresie stwierdzić, że zmniejszane przezeń ryzyko występowania niektórych nowotworów przewodu pokarmowego jest całkiem nieźle udokumentowane. Badanie opublikowane w 2011 roku, uwzględniające obserwację ponad 500 tys. osób w latach 1966-2010, pokazało że warzywa z rodzaju Allium (czyli czosnek, cebula, por i inne) mogą zmniejszać ryzyko zachorowania na raka żołądka. Autorzy pracy podkreślali potrzebę dalszych badań dla całkowitego potwierdzenia tezy, naprzeciw czemu wyszli kolejni naukowcy. W roku 2014 wyszła publikacja z badań na populacji koreańskiej, która wzmocniła pogląd o antynowotworowym działaniu czosnku i innych warzyw wobec raka żołądka. Kolejną opublikowano w 2015 roku i ona również potwierdziła, że spożycie czosnku obniża prawdopodobieństwo wystąpienia raka żołądka. Badania o mniej klarownych wnioskach sugerują też, że spożycie czosnku i warzyw z rodzaju Allium może chronić przed rakiem jelita grubego i rakiem płaskonabłonkowym górnych odcinków przewodu pokarmowego.
Podsumowując, z dotychczasowych eksperymentów przeprowadzonych na ludziach, badań kohortowych, opisów przypadków i obszernych obserwacji epidemiologicznych wynika, że spożywanie czosnku i innych warzyw z rodzaju Allium (głównie cebula, por, szczypiorek) chroni przed rakiem żołądka. Im większe spożycie tym efekt ten jest silniejszy, ale nawet nieregularne jedzenie czosnku pozwala zaobserwować graniczącą z zależnością korelację. W odniesieniu do raka jelita grubego i płaskonabłonkowych raków górnego odcinka przewodu pokarmowego dane są niepewne, natomiast w przypadku przeziębienia czosnek wydaje się mieć znikomy efekt korzystny.
Czosnek w tabletkach
Czosnek w tabletkach, w formie suplementów diety, standaryzowany jest zwykle na zawartość alliiny, czasami allicyny. Alliina ma udowodnione działanie antywolnorodnikowe i przeciwzapalne, ale tylko w warunkach in vitro. W jakimś stopniu, raczej niewielkim, efekt ten przekłada się zapewne na żywy organizm (in vivo). Allicyna charakteryzuje się działaniem antywirusowym, antybakteryjnym oraz antygrzybicznym. Dlatego też to jej przypisuje się uznawaną ludowo leczniczą wartość czosnku. Jak jednak wynika z badań, jej działanie in vivo nie jest potwierdzone, chociaż zdaje się być bardziej obiecujące przy wysokich dawkach, które jednak budzą jednocześnie wątpliwości toksykologiczne, dotyczące bezpieczeństwa ich stosowania.
Działanie przeciwwirusowe i antygrzybiczne wykazuje także ajoen, wypadający korzystnie w niewielkich badaniach na ludziach. Prawdopodobnie jest on też odpowiedzialny za przeciwnowotworowe działanie czosnku. W pojedynczych (kilkunastu) przypadkach przyczyniał się nawet do zmniejszania guzów nowotworowych u ludzi. Winyloditin także chroni przed rakiem żołądka, wywołuje również efekt antyagregacyjny, przeciwzakrzepowy.
Parafarmaceutyki z czosnkiem
Teraz przyjrzyjmy się preparatom farmaceutycznym z czosnkiem, które są obecne na polskim rynku. Otworzyłem przeglądarkę apteczną, wpisałem hasło „czosnek” i zacząłem sprawdzać po kolei różne produkty. Najczęstsza ich rekomendacja odnosi się do wzmacniania układu odpornościowego i ochrony przed infekcjami, do prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego oraz dla kobiet w ciąży. Chociaż większość to suplementy diety, to znaleźć można również produkty lecznicze na bazie czosnku, wydawane bez recepty. Niestety, w przeciwieństwie do suplementów, zazwyczaj nie są one standaryzowane na zawartość alliiny, allicyny czy ajoenu. Suplementy są częściej, ale nie ma nad nimi żadnej kontroli. Wobec tego producent może sobie napisać cokolwiek i nikt go z tego nie rozliczy. Dlatego też z dużym dystansem biorę deklaracje na etykietach suplementów o obecności 1-7 mg alliiny czy 1-4 mg allicyny w tabletce lub zalecanej dziennej dawce. Do tego warto dostrzec, że bardzo dużo suplementów również nie jest standaryzowanych, a podawane na opakowaniu dawki są znikome. Dlatego zachęcam do dużej ostrożności przy ewentualnym wyborze produktów czosnkowych i do poradzenia się farmaceuty. Najlepsze natomiast będzie zwyczajne włączenie świeżego czosnku do codziennej diety.
Jeśli podoba Ci się mój tekst, zachęcam do wejścia na Patronite, gdzie w prosty sposób można ustawić comiesięczne wpłaty na rozwój bloga. Prowadzenie go wymaga ponoszenia kosztów, poświęcania czasu oraz przygotowania, a wszystko to jest możliwe dzięki Patronom i Patronkom.
Literatura: czosnek, cz. 1
Awais, Anwar, M. Groom, and D. Sadler-Bridge. „Garlic-from nature’s ancient food to nematicide.” Pesticides News (2009).
Borrelli, Francesca, Raffaele Capasso, and Angelo A. Izzo. „Garlic (Allium sativum L.): adverse effects and drug interactions in humans.” Molecular nutrition & food research (2007).
Choi, Ji-Ae, et al. „Enhancement of the antimycobacterial activity of macrophages by ajoene.” Innate immunity (2018).
Fleischauer, Aaron T., Charles Poole, and Lenore Arab. „Garlic consumption and cancer prevention: meta-analyses of colorectal and stomach cancers.” The American journal of clinical nutrition (2000).
Guercio, Valentina, et al. „Allium vegetables and upper aerodigestive tract cancers: a meta‐analysis of observational studies.” Molecular nutrition & food research (2016).
Kaschula, Catherine H., et al. „Structure–activity studies on the anti-proliferation activity of ajoene analogues in WHCO1 oesophageal cancer cells.” European journal of medicinal chemistry (2012).
Kodali, R. T., and Guy D. Eslick. „Meta-analysis: Does garlic intake reduce risk of gastric cancer?.” Nutrition and cancer (2015).
Kourounakis, P. N., and E. A. Rekka. „Effect on active oxygen species of alliin and Allium sativum (garlic) powder.” Research communications in chemical pathology and pharmacology (1991).
Ledezma, Eliades, et al. „Efficacy of ajoene in the treatment of tinea pedis: a double-blind and comparative study with terbinafine”. Journal of the American Academy of Dermatology (2000).
Lissiman, Elizabeth, Alice L. Bhasale, and Marc Cohen. „Garlic for the common cold.” Cochrane Database of Systematic Reviews (2014).
Literatura: czosnek, cz. 2
Macpherson, Lindsey J., et al. „The pungency of garlic: activation of TRPA1 and TRPV1 in response to allicin.” Current Biology (2005).
Marchese, Anna, et al. „Antifungal and antibacterial activities of allicin: A review.” Trends in Food Science & Technology (2016).
Rahman, Khalid, and David Billington. „Dietary supplementation with aged garlic extract inhibits ADP-induced platelet aggregation in humans.” The Journal of nutrition (2000).
Rahman, Khalid. „Effects of garlic on platelet biochemistry and physiology.” Molecular nutrition & food research (2007).
Rohner, Andres, et al. „A systematic review and metaanalysis on the effects of garlic preparations on blood pressure in individuals with hypertension”. American journal of hypertension (2014).
Sahebkar, Amirhossein, et al. „Effect of garlic on plasma lipoprotein (a) concentrations: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled clinical trials.” Nutrition (2016).
Salman, Hertzel, et al. „Effect of a garlic derivative (alliin) on peripheral blood cell immune responses.” International journal of immunopharmacology (1999).
Stabler, Sarah N., et al. „Garlic for the prevention of cardiovascular morbidity and mortality in hypertensive patients.” Cochrane Database of Systematic Reviews (2012).
Tilli, C. M. L. J., et al. „The garlic-derived organosulfur component ajoene decreases basal cell carcinoma tumor size by inducing apoptosis.” Archives of dermatological research (2003).
Turati, Federica, et al. „Colorectal cancer and adenomatous polyps in relation to allium vegetables intake: A meta‐analysis of observational studies.” Molecular nutrition & food research (2014).
Woo, Hae Dong, et al. „Diet and cancer risk in the Korean population: a meta-analysis.” Asian Pac J Cancer Prev (2014).
Zhou, Yong, et al. „Consumption of large amounts of Allium vegetables reduces risk for gastric cancer in a meta-analysis.” Gastroenterology (2011).
Jestem pod wrażeniem jak wiele źródeł musiałeś przyswoić, żeby napisać post o zwyczajnym czosnku 😀 mega szacun, dzięki za szerzenie wiedzy i świadomości! 🙂
Smarowanie małym dzieciom jabłek zębami
Ten "ANONIMOWY" musi baardzo lubie autora tekstow… bo pod kazdym tekstem go zachwala…. 😀
Surowiec rośliny jest ciężkim do badania ponieważ zawiera parę tysiecy związków jak nie więcej związków (w tym białka). Izolujemy tylko pojedyńcze związki i badamy – więc na podstawie badań nie możemy mówić o mieszaninie. Dodatkowo to rozpuszczalność – w j. angieskim mozemy znaleźć ksiązki, które rozważają rozpuszczalnik i mają po 1000 stron (w google zobaczysz). Efekt wzajemnego odziaływania związków. Dowodem naukowym może być tradycja bo jakby nie bylo to by ludzie nie stosowali. Uwaga czosnek nie jest połączony z religią! Tak jak akpunktura, która jest systemem filozoficzno-religijnym.
cenny komentarz
Pewnie w średniowieczu czosnek nie miał silnej konkurencji w walce z chorobą lub "wampirami", tym bardziej że środowisko i gleba były czystsze i bezpieczniejsze dla człowieka. Czosnek na dzisiejszym polskim bazarze w 2020 ? Tylko czosnek z regionów eko dla samego soku do wyciśnięcia bez miąższu [do szpinaku jako absolutnie genialny dodatek smakowy z naturalną siarką]… Ewentualnie do szybkiej dezynfekcji jamy ustnej – jako że szybko zabija bakterie. Wyniki badań w artykule mnie nie dziwią, trochę dziwią mnie bóle żołądka po spożyciu czosnku u wielu osób, chyba nawet w walce z na rakiem żołądka są dużo lepsze opcje…
Nie wiem czy autor powoływał się również na to badanie https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28554988/ Tak w sensie dodatkowych badań pod kątem chorób sercowo-naczyniowych. Tutaj poprawa jest znaczna, choć nie wiem jak liczna była grupa poddana badaniom.