W naszej kulturze picie alkoholu pod postacią piwa, wina czy wódki jest bardzo popularne i traktowane jako coś całkowicie normalnego. To raczej osoby niepijące lub robiące to rzadko są oceniane jako dziwne i nietypowe. Badania naukowe z różnych dziedzin czy dane epidemiologiczne pokazują jednak, że napoje alkoholowe są produktami niezwykle szkodliwymi, często nawet w niewielkich ilościach. Mają negatywne oddziaływanie na ciało i umysł, a także – w szerszym ujęciu – na społeczeństwo. Niniejszy tekst jest odpowiedzią na pytanie, jak alkohol wpływa na zdrowie.
Alkohol w przeszłości
Zanim przejdę do konkretów chciałbym zarysować kontekst mojego artykułu, aby z uwagi na jego kontrowersyjną dla niektórych i ważną dla wielu tematykę, a także dotyczącą zarobków przedsiębiorców czy internetowych twórców reklamujących alkohole, nie zostać źle zrozumianym. Faktem jest, że kultura picia miała znaczenie w rozwoju naszej cywilizacji. Napoje alkoholowe w Chinach produkowano już około 8-9 tysięcy lat temu. A na terenie dzisiejszej Gruzji około 7-8 tysięcy lat temu.
Badania chemiczne pokazały, że na przykład we wiosce Jihau w chińskiej prowincji Henan warzono w tamtych czasach napoje alkoholowe z ryżu, miodu oraz winogron lub owoców głogu. Alkohole w przeszłości spełniały różne istotne funkcje dla jednostek i społeczeństw. Na przykład zabezpieczanie żywności przed psuciem, znieczulanie do bolesnych zabiegów, spajanie i wspomaganie budowania relacji między osobami, rodzinami czy społecznościami, a także bywały ważnym elementem przeprowadzania rytuałów religijnych, które również były ważne w kontekście społecznej jedności i przetrwania.
Przeszłość a teraźniejszość
Jednak o ile w przeszłości coś mogło spełniać dobrze swoje zadanie czy też być w danych okolicznościach tak zwanym mniejszym złem, nie oznacza to, że stan ten trwać będzie w nieskończoność. Jako ludzkość, pomimo okropieństwa niewolnictwa, cywilizacyjnie wiele dzięki niemu osiągnęliśmy (nie tylko w odniesieniu do rdzennych mieszkańców Afryki, Ameryki Północnej i Południowej, lecz także do europejskich systemów feudalnych), ale to nie znaczy, że dzisiaj niewolnictwo jest z tego powodu w porządku – jest zupełnie przeciwnie. Na niewłaściwym odnoszeniu się do zwierząt przez tysiące lat także sporo się dorobiliśmy. Co jednak współcześnie nie usprawiedliwia ich złego traktowania. Nie byłoby też naszej dzisiejszej cywilizacji i nowoczesnych technologii bez wykorzystania paliw kopalnych. Ale dziś ich spalanie staje się zbrodnią na klimacie.
Takich przykładów jest więcej. Postanowiłem je przytoczyć dlatego, że w dyskusjach o alkoholu pojawia się argument, że przyczynił się on do rozwoju cywilizacji. Jest to faktem, ale nawet w najmniejszym stopniu nie przemawia dzisiaj na jego korzyść (a raczej korzyść producentów piwa czy wódki oraz firm marketingowych robiących im kampanie reklamowe). Obecnie potrzeby i funkcje pełnione niegdyś przez alkohole są z powodzeniem zaspokajane na inne sposoby, nie związane z negatywnymi efektami picia napojów alkoholowych.
Czym jest alkohol, etanol i aldehyd octowy? Piwo, wino, wódka i inne
Na początek podkreślam to, że należy odróżniać pojęcie „alkohol” w rozumieniu naukowym (chemicznym) od alkoholu w sensie spożywczym. Wyjaśnijmy sobie czym właściwie z chemicznego punktu widzenia jest alkohol, a czym napoje alkoholowe, takie jak piwo, wino czy wódka. Alkohole są organicznymi związkami chemicznymi z co najmniej jedną grupą hydroksylową – OH – czyli podstawnikiem składającym się z atomu tlenu i atomu wodoru. Związki chemiczne z końcówką „ol” zawsze są alkoholami. Istnieją też alkohole bez końcówki „ol” o czym również należy pamiętać. Jest to więc reguła, od której mamy sporo wyjątków.
Związki chemiczne będące alkoholami mają bardzo różne właściwości fizyczne i chemiczne, na przykład nie wszystkie mieszają się z wodą. Jest ich całe mnóstwo (jak to w świecie związków organicznych często bywa). Najczęściej spotykanym w życiu codziennym jest etanol, który stosuje się jako środek do dezynfekcji czy rozpuszczalnik. Jest też alkoholem obecnym w napojach alkoholowych, odpowiadającym za ich psychoaktywne działanie. To właśnie na etanolu skupię się w dalszej części artykułu.
Alkohole, w sensie napoje alkoholowe, dzielą się na piwa, wina oraz wysokoprocentowe napoje alkoholowe, w tym na przykład wódka. Produkuje się je poprzez fermentację produktów zawierających cukry, takich jak ziarna czy owoce (np. przy wykorzystaniu jęczmienia, jabłek, winogron), a w przypadku napojów wysokoprocentowych do ich wytwarzania w kolejnym kroku (po fermentacji) wykorzystuje się technikę destylacji.
Etanol
Składnikiem napojów alkoholowych jest wspomniany etanol. Według polskiego prawa napojami alkoholowymi są te o zawartości etanolu powyżej 0,5%. „Napojem alkoholowym w rozumieniu niniejszej ustawy jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu” – mówi treść z Dz. U. 2018 poz. 2137. Ciekawostką jest, że np. kefir również zawiera etanol, ale w mniejszym stężeniu. Prawo mówi też o zakazie sprzedawania napojów alkoholowych osobom przed 18 rokiem życia, czyli niepełnoletnim, a także na kredyt.
Sam etanol jest alkoholem zbudowanym z dwóch atomów węgla, sześciu atomów wodoru i jednego atomu tlenu. Jego wzór chemiczny to C2H5OH, gdzie ta ostatnia, OH, to charakteryzująca alkohole grupa hydroksylowa. Etanol świetnie rozpuszcza się w wodzie, co z wielu perspektyw stanowi jego zaletę. Jest łatwopalny, a jego dezynfekujące działanie wynika z tego, że denaturuje („ścina”) białka, a także może rozpuszczać fosfolipidy, niszcząc w ten sposób komórki bakteryjne i grzybowe, a także cząsteczki wirusów. Świetnie przenika przez błony komórkowe, co czyni go wysoce biodostępnym. Za szkodliwe działanie etanolu odpowiada przede wszystkim aldehyd octowy, do którego etanol jest metabolizowany w wątrobie przy użyciu dehydrogenazy alkoholowej (w rozkładaniu etanolu udział biorą też cytochromy P450), zaś aldehyd octowy metabolizowany jest przez dehydrogenazę aldehydową do kwasu octowego, który to z kolei przekształcany zostaje w acetylo-CoA (będący także metabolitem białek, węglowodanów i tłuszczy).
To m.in. właśnie aldehyd octowy, powstający po pierwszym etapie detoksykacji etanolu (z udziałem dehydrogenazy alkoholowej i cytochromów P450) powoduje kaca i objawy związane z przedawkowaniem alkoholu: zawroty głowy, nudności, senność, omamy. W mózgu wpływa na receptory neuroprzekaźników takich jak np. kwas gamma-aminomasłowy (GABA), serotonina, glutaminian czy acetylocholina, modyfikując zachowanie i działając uzależniająco. Zwiększa też aktywność dopaminy, co odpowiada za poczucie przyjemności z picia.
Jak alkohol wpływa na zdrowie krótkoterminowo. Kac i nie tylko
Oddziaływanie etanolu można podzielić na krótkoterminowe, czyli perspektywę kilkunastu czy kilkudziesięciu godzin, kiedy jest metabolizowany, oraz długoterminowe związane z regularnym spożywaniem napojów alkoholowych. Chociaż krótkoterminowe skutki picia alkoholu mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia, to te długoterminowe przyczyniają się do powstawania przewlekłych chorób i stanów patologicznych w organizmie.
Jak alkohol wpływa na zdrowie bezpośrednio? Zależy to od czynników takich, jak wiek osoby pijącej, płeć, wzrost i masa ciała. A także objętość tkanki tłuszczowej, dieta, przyjmowane leki, posiadanie określonych polimorfizmów DNA w swoim genomie (zwłaszcza genów kodujących enzymy i inne białka biorące udział w metabolizowaniu etanolu), pory dnia (wpływ chronobiologii) i wreszcie, przyjętej dawki etanolu. Wszystko to będzie decydowało o wystąpieniu poszczególnych objawów i ich nasileniu. Eliminacja etanolu z organizmu jest na przykład bardzo wolna u płodów ze względu na niską aktywność dehydrogenazy alkoholowej i cytochromów P450.
U narodzonych aktywność ta zwiększa się po jedzeniu. Dlatego metabolizm etanolu jest szybszy po odżywianiu, a wolniejszy na czczo. Z leków spowalniających metabolizowanie etanolu wymienić można disulfiram (do leczenia alkoholizmu), który osłabia utlenianie aldehydu octowego do kwasu octowego, wydłużając jego nieprzyjemne działanie. Polimorfizmy pojedynczych nukleotydów w genach kodujących dehydrogenazę alkoholową i aldehydową także wpływają na tempo metabolizowania etanolu i aldehydu octowego.
Wśród krótkoterminowych efektów wypicia niedużych ilości alkoholu wymienia się euforię, zwiększenie pewności siebie i towarzyskości, senność, zaburzoną koordynację mięśni, zaczerwienienie twarzy i osłabienie racjonalnego osądu sytuacji. Wraz ze wzrostem stężenia etanolu we krwi pojawiają się takie objawy, jak opóźnione reakcje na bodźce. Agresja, zaburzenia pamięci, osłabienie narządów zmysłów (zwłaszcza wzroku i równowagi). Zawroty głowy, wymioty, brak koordynacji ruchów, zmniejszenie odczuwanego bólu. Utrata przytomności i późniejsza amnezja, zimne i drętwe kończyny, problemy z utrzymaniem moczu. W końcu niewydolność oddechowa, śpiączka. Objawy przedawkowania alkoholu mogą prowadzić do zgonu.
Jak alkohol wpływa na zdrowie długoterminowo?
W literaturze naukowej można znaleźć zarówno publikacje bezpośrednio dowodzące, że picie alkoholu powoduje określone choroby, jak i takie które sugerują związek przyczynowo-skutkowy, ale go wprost nie potwierdzają. Regularne spożywanie i tym bardziej nadużywanie alkoholu może skutkować, a przede wszystkim zwiększać prawdopodobieństwo chorób przewodu pokarmowego, trzustki i wątroby, w tym zapalenia błon śluzowych przewodu pokarmowego, żylaków przełyku, zapalenia trzustki, marskości oraz raka wątroby.
Może też zwiększać ryzyko innych nowotworów, np. raka piersi, gardła, przełyku. Picie alkoholu wiąże się oczywiście także z możliwością popadnięcia w alkoholizm, jak również uszkodzeniami układu nerwowego (obwodowego i centralnego) i rozmaitymi problemami psychologicznymi i psychiatrycznymi (w tym np. depresja, lęki, fobie, zaburzenia osobowości, mania).
Jak alkohol wpływa na serce i układ krwionośny?
Jeśli chodzi o układ krwionośny, to jest on właściwie jedynym, na który rzadkie spożycie alkoholu może wpływać pozytywnie, ponieważ ma działanie przeciwzakrzepowe. Zmniejsza stężenie fibrynogenu i prozapalnego białka CRP, a zwiększa adiponektyny i poprawia stosunek „dobrej” lipoproteiny HDL wobec „złej” lipoproteiny LDL (tzw. zły i dobry cholesterol). Analizy pokazują, że osoby pijące niewielkie ilości alkoholu rzadziej zapadają na choroby takie jak zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna (badanie epidemiologiczne przeprowadzone na blisko 9 tysiącach osób w wieku 68 lat lub starszych) w porównaniu do abstynentów.
Jedna z metaanaliz podaje, że dawki od 5 do 25 gramów etanolu na dobę silnie korelowały ze zmniejszeniem ryzyka zgonu z powodów sercowo-naczyniowych. Dodatkowo, nieduże dawki napojów alkoholowych mogą pomagać po przebyciu zawału serca, jednak w praktyce są często odradzane, gdyż alkohol może wchodzić w niepożądane interakcje z lekami.
Wszystkie te korzyści mają jedno wyraźne zastrzeżenie: mowa o małym lub umiarkowanym spożyciu, określanym zwykle jako maksymalnie jedna lub dwie szklanki niskoprocentowego napoju alkoholowego o objętości około 300 mililitrów na dobę (około 6-12 gramów etanolu dla kobiet i około 12-24 gramy etanolu dla mężczyzn) lub około 120 mililitrów czerwonego wina lub do 50 mililitrów wysokoprocentowego napoju alkoholowego (przy czym normy te są regularnie, wraz z nowymi wynikami badań, obniżane).
Badania pokazują, że przy większych dawkach sytuacja się odwraca i alkohol zamiast pomagać lub chronić przed poszczególnymi chorobami, dodatkowo zwiększa ich ryzyko. Naukowcy wskazują też na to, że podane korelacje przemawiające za korzystnym wpływem spożycia etanolu na układ sercowo-naczyniowy mogą wynikać z tego, iż osoby które piją mało lub umiarkowanie bardziej dbają o zdrowie oraz mają wyższy status ekonomiczny i społeczny, a także z obecności dodatkowych związków prozdrowotnych (np. resweratrol, którego biodostępność jest niestety niewielka) w napojach alkoholowych.
Jak alkohol wpływa na zdrowie układu nerwowego i psychiki?
Niestety, w układzie nerwowym i psychicznym picie alkoholu sieje spustoszenie. Uszkadza komórki nerwowe, zaburza ich metabolizm, dereguluje działanie neurotransmiterów (neuroprzekaźników) i ich receptorów. Zwiększa i przyspiesza ryzyko wystąpienia demencji (jego ochronne w tym zakresie działanie, o którym się czasem spekuluje, nie zostało udowodnione). Picie alkoholu pogarsza funkcje poznawcze, zdolność uczenia się i zapamiętywania. Może wywoływać stany zapalne w mózgu, choć część wskazujących na to badań bazuje jedynie na testach komórkowych in vitro. Z kolei publikacje dowodzące osłabianiu neurogenezy (tworzenia nowych komórek nerwowych) w hipokampie opierają się na eksperymentach na ssakach naczelnych (np. makakach królewskich), ale nie na ludziach.
Prace z zakresu epigenetyki wskazują, że picie alkoholu może obniżać metylację DNA i zmieniać acetylację histonów w komórkach mózgu, zaburzając ekspresję genów (nasilenie ich odczytywania i produkcji na ich bazie RNA i białek). Regularne spożywanie alkoholu jest przyczyną niedoborów witamin z grupy B, zwłaszcza witaminy B1 (tiamina), co może skutkować zespołem Korsakowa i encefalopatią Wernickiego: oczopląsami, zaburzeniami w koordynacji ciała, pamięci świeżej (tzw. krótkotrwałej), świadomości, apatią. W kontekście zdrowia psychicznego picie alkoholu zwiększa szanse na wystąpienie depresji i zaburzeń lękowych, a gdy porówna się alkoholików i nie-alkoholików, to ci pierwsi znacznie częściej dokonują prób samobójczych.
Układ pokarmowy. Jak alkohol wpływa na zdrowie trzustki, wątroby i pęcherzyka żółciowego? Marskość wątroby największym zagrożeniem
Wspomniałem też o negatywnym działaniu picia napojów alkoholowych na układ pokarmowy. Etanol (zwłaszcza w wysokich stężeniach, jak np. w wódce) może zwiększać ryzyko zapalenia błony śluzowej żołądka. Może też powodować zaburzenia wchłaniania poszczególnych związków chemicznych oraz prowadzić do niedoborów, w tym wspomnianej tiaminy (witamina B1).
Jednak najbardziej narażona jest wątroba. Z piciem alkoholu wiąże się ryzyko zachorowania na alkoholowe zapalenie wątroby, alkoholową chorobę wątroby, alkoholowe stłuszczenie wątroby oraz alkoholowe zwłóknienie (marskość) wątroby. Alkohol jest też główną przyczyną raka wątroby w populacjach, gdzie silnie zakorzeniona jest kultura picia piwa i innych napojów alkoholowych, co potwierdzają badania przeprowadzone w USA i we Włoszech. Od picia alkoholu obrywa również trzustka, której etanol grozi wywołaniem ostrego lub przewlekłego stanu zapalnego, a także cukrzycy. Picie zwiększa też ryzyko zachorowania na raka trzustki i pęcherzyka żółciowego.
Czy picie alkoholu dereguluje układ hormonalny i powoduje zaburzenia seksualne?
Obserwacje potwierdzają, że regularne spożywanie alkoholu, zwłaszcza w dawkach wyższych niż te, jakie organizm człowieka może względnie swobodnie zmetabolizować, a o których pisałem wcześniej, może prowadzić do zaniku jąder (szczególnie biorących udział w spermatogenezie komórek Sertolego) i mniejszej produkcji testosteronu oraz do impotencji u mężczyzn.
Z kolei przy malutkich dawkach alkoholu może nastąpić krótkotrwały wyrzut testosteronu do krwi. Co więcej, u mężczyzn alkohol może mieć działanie feminizujące i sprzyjać powstawaniu ginekomastii, zaś u kobiet ze względu na wywoływanie zaburzeń gospodarki estrogenowej – rakowi piersi. Oprócz tego alkohol negatywnie działa na endokrynne funkcje szyszynki, podwzgórza, tarczycy.
Alkohol i nowotwory. Czy picie sprzyja chorobom nowotworowym?
Temat nowotworów już się tu przewijał i będzie się pojawiał dalej, ale podsumujmy go. Badanie kohortowe przeprowadzone w ośmiu krajach Unii Europejskiej (Francja, Włochy, Hiszpania, Wielka Brytania, Holandia, Grecja, Niemcy, Dania), a uwzględniające blisko 110 tysięcy mężczyzn i ponad 250 tysięcy kobiet pokazało, że 10% wszystkich nowotworów u mężczyzn i 3% wszystkich nowotworów u kobiet ma przyczynę (przy założeniu, że występuje związek przyczynowo-skutkowy) w piciu alkoholu.
Jak alkohol wpływa na zdrowie przewodu pokarmowego? Jeśli chodzi o nowotwory górnego odcinka, to picie alkoholu odpowiadało aż za 44% przypadków u mężczyzn i 25% u kobiet. Wśród nowotworów wątroby 33% dla mężczyzn i 18% u kobiet. Przy raku jelita grubego 17% dla mężczyzn i 4% dla kobiet, a przy raku piersi 5% u kobiet.
Wpływ alkoholu na płód, dziecko, młodzież
Niezwykle ważna jest też kwestia wpływu alkoholu wypitego przez ciężarną na płód. W tym zakresie także opublikowano wiele prac naukowych i są one często jeszcze bardziej pesymistyczne od tych, które badają i porównują różne ryzyka dla dorosłych. U dzieci diagnozuje się alkoholowy zespół płodowy, będący skutkiem picia napojów alkoholowych przez matkę w czasie ciąży. Niestety etanol czy aldehyd octowy przenikają przez łożysko do krwioobiegu płodu. Duże znaczenie ma tutaj fakt, że nie ma bezpiecznych dawek alkoholu dla płodu i potencjalnie każda, nawet jeden łyk, może zaszkodzić.
Dowiedziono na przykład, że wprawdzie nieduże dawki alkoholu pite przez ciężarną w czasie ciąży niekoniecznie spowodują typowy dla osób z alkoholowym zespołem płodowym wygląd twarzy, ale mogą za to uszkodzić mózg i wpłynąć negatywnie na przyszłe zachowanie dziecka. Stąd u kobiet w ciąży picie jest radykalnie odradzane, tak samo jak u starających się o dziecko.
Alkoholowy zespół płodowy: jak alkohol wpływa na zdrowie płodu?
Alkoholowy zespół płodowy (FAS) niesie szereg różnych objawów mogących mieć wiele postaci oraz stopni ich nasilenia. Z reguły najbardziej charakterystyczne są zmiany w wyglądzie twarzy, opisywane jako obniżone powieki, wąska warga górna z płytszą, wygładzoną rynienką nosową. Do tego mała żuchwa, szeroki rozstaw oczu, mały nos. Szyja u osób z płodowym zespołem alkoholowym jest częściej krótsza. Noworodki z alkoholowym zespołem płodowym są zwykle małe i lekkie, mają małe głowy. Jednak najgorsze są objawy ze strony układu nerwowego: zaburzenia w koordynacji ruchów, nieprawidłowości czuciowe narządów zmysłów. Problemy z pamięcią oraz uczeniem się i znacznie obniżenie ilorazu inteligencji (IQ). Opóźnienie rozwoju mowy, trudności w nawiązywaniu relacji (czasem nawet z najbliższymi).
Trzeba zdawać sobie sprawę, że to tylko część objawów i nie zawsze wszystkie wystąpią u dotkniętego zespołem dziecka. To, że w ogóle się pojawiają wynika przede wszystkim z dwóch rzeczy: płód ma niską aktywność enzymów neutralizujących etanol i jego metabolity, a ich szkodliwe działanie w okresie tworzenia się i fundamentalnego rozwoju układu nerwowego polega na zaburzaniu proliferacji (namnażania się) komórek, ich migracji oraz wzrostu, tworzenia połączeń synaptycznych. Choć po narodzinach okres krytyczny dziecko ma już za sobą, to rekomenduje się powstrzymywanie od picia alkoholu również u matek w trakcie karmienia piersią. U dzieci i młodzieży objawy picia alkoholu często są podobne, jak u dorosłych, ale zwykle bardziej nasilone i groźniejsze.
 |
| Jak alkohol wpływa na zdrowie płodu. Alkoholowy zespół płodowy i niektóre cechy twarzy. Źródło: National Institute of Alcohol Abuse and Alcoholism, z późn. zm. |
Czy alkohol jest zdrowy? Czy alkohol skraca życie?
O pozytywnym wpływie picia alkoholu na zdrowie wspominałem raz po raz w poprzednich akapitach, a w tym chciałbym się na tym skupić. Najwięcej pisałem o pozytywnym działaniu rzadkiego spożywania etanolu na układ sercowo-naczyniowy (i jego choroby), gdyż jest on najwyraźniejszy i zdaje się być też faktycznie dobrze udokumentowanym (choć niewolnym od krytyki). Codzienne jednokrotne lub ewentualnie dwukrotne wypicie małej ilości (zwłaszcza czerwonego wina, ale nie tylko) może chronić (zmniejszać ryzyko) przed udarem niedokrwiennym czy chorobą wieńcową.
Jednocześnie naukowcy i lekarze przestrzegają, że umiarkowane picie nie może być u osób z chorobami serca traktowane jako zamiennik zdrowej diety, ćwiczeń fizycznych oraz leków. Może być jedynie drobnym wspomagaczem u poszczególnych pacjentów (szczególnie u kobiet po 68 roku życia). Zwracam uwagę na słowo „poszczególnych” – jak już wiemy, picie alkoholu w zdecydowanej większości przypadków, nawet w małych dawkach, jest szkodliwe. Ewentualne korzyści niemal zawsze przegrywają ze stratami. Dodatkowo, istnieją doniesienia o tym, że alkohol może zapobiegać powstawaniu kamieni nerkowych oraz – w bardzo małych dawkach – poprawiać jakość snu. Za to w umiarkowanych i większych dawkach działa wręcz przeciwnie, prowadząc do silnych problemów z zasypianiem.
Obecnie istnieje konsensus naukowców i lekarzy co do tego, że alkohol wypijany nawet w niedużych dawkach jest szkodliwy. Jeżeli może nieść jakieś pojedyncze korzyści to w dominującej większości przypadków negatywne skutki picia zdecydowanie będą przeważać. W dzisiejszych warunkach, gdzie mamy dostęp do znacznie lepszych i bezpieczniejszych sposobów na rozluźnienie, nawiązanie relacji międzyludzkich czy znieczulenie do operacji, alkohol nie jest już wyjątkowy. Picie stwarza też dodatkowe, stosunkowo młode w skali historycznej (i tym bardziej ewolucyjnej) zagrożenia.
Umiarkowane picie alkoholu a abstynencja
Autorzy przeglądów systematycznych i metaanaliz, w tym uwzględniających tak duże próby jak blisko 4 miliony osób, podają wprost, że nie ma dowodów na to, że umiarkowane picie alkoholu może być korzystne w porównaniu z całkowitą abstynencją lub sięganiem po napoje alkoholowe sporadycznie. Choć istnieją prace sugerujące korzystny wpływ umiarkowanego picia alkoholu na długość życia, to są one starsze i na stosunkowo małych próbach badanych, a ich wnioski są przez najnowsze wyniki podważane (z wyjątkiem niektórych grup pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego). Podkreślić trzeba jednak, że oczywiste jest, że dużo gorszy będzie wpływ alkoholu na kogoś kto go spożywa regularnie czy nadużywa niż u osoby pijącej umiarkowanie lub wręcz rzadko, od czasu do czasu.
Trzeba też zadać pytanie: czy alkohol tuczy? Napoje alkoholowe z pewnością są wysokokaloryczne. Wystarczy porównać energetyczność etanolu z białkami czy węglowodanami. Jeden ich gram dostarcza nam 4 (kilo)kalorie, podczas gdy 1 gram etanolu dostarcza do organizmu aż 7 (kilo)kalorii. Jedynie tłuszcz jest bardziej kaloryczny z wynikiem 9 (kilo)kalorii na 1 gram. Ponieważ etanol może być przekształcany w acetylo-CoA (o czym pisałem wcześniej), a ten z kolei do kwasów tłuszczowych odkładanych w tkance tłuszczowej, to owszem – picie alkoholu może sprzyjać tyciu. Jak wiadomo, nadwaga i otyłość (zwłaszcza ta druga) wiążą się z szeregiem poważnych problemów zdrowotnych. W nowej, zeszłorocznej publikacji w Lancecie naukowcy przeprowadzili ogromną analizę licznych badań dotyczących wpływu picia alkoholu na występowanie różnych chorób, starzenie się, długość życia itd. i wnioskują oni jasno: Spożywanie alkoholu jest wiodącym czynnikiem ryzyka i powoduje znaczną utratę zdrowia. Odpowiedź na pytanie, jak alkohol wpływa na zdrowie, jest wobec tego jasna. Wpływa negatywnie.
Kultura picia alkoholu
Rozpatrując picie alkoholu w kontekście zdrowia publicznego trzeba też brać pod uwagę kwestie takie jak wypadki drogowe albo utonięcia. Nie bez znaczenia jest, że na leczenie chorób związanych z piciem napojów alkoholowych wydawane są ogromne pieniądze. Kultura picia, łatwy i szybki dostęp do alkoholu na każdym osiedlu, promocja picia napojów alkoholowych, także poprzez reklamy i powszechne przyzwolenie na upijanie się, sprzyja przemocy domowej czy napaściom, które niejednokrotnie dokonywane są pod wpływem odurzenia. Awantury domowe, rozwody i wiele innych – to kolejne społeczne skutki naszej kultury picia.
Chciałoby się powiedzieć, że każdy ma wolny wybór i to od niego zależy czy się uzależni czy nie. Ale rzeczywistość, ta biologiczna, jest bardziej przygnębiająca. Oczywiście siła woli i motywacja mają znaczenie. Jednak mają je także nasze naturalne skłonności, wzmacniane przez kulturę. Dopiero gdy ma się jako taki ogląd na temat wpływu alkoholu na zdrowie można świadomie zdecydować o wypiciu go. Czy na wydarzeniach i w kampaniach, gdzie promowane jest picie alkoholu, znajdziemy chociaż 10% powyższych informacji? Z reguły kończy się na truizmie, że alkohol szkodzi zdrowiu i zagraża płodom. Większość ludzi, która pije, nie robi tego w pełni świadomie, z odpowiednią wiedzą. Trudno nazwać ich wybór wolnym.
Za merytoryczne, krytyczne uwagi do artykułu przed publikacją dziękuję dietetykowi dr. Damianowi Parolowi, chemiczce dr inż. Katarzynie Pytkowskiej, lekarzowi Szymonowi Suwale, psychologowi Michałowi Misiakowi oraz farmaceucie Łukaszowi Zielińskiemu.
Prowadzenie bloga naukowego wymaga ponoszenia kosztów. Merytoryczne przygotowanie to często godziny czytania podręczników i publikacji. Zdecydowałem się więc stworzyć profil na Patronite, gdzie w prosty sposób można ustawić comiesięczne wpłaty na rozwój bloga. Dzięki temu może on funkcjonować i będzie lepiej się rozwijać. Pięć lub dziesięć złotych miesięcznie nie jest dla jednej osoby dużą kwotą. Jednak przy wsparciu wielu staje się realnym patronatem bloga, dzięki któremu mogę poświęcać więcej czasu na pisanie artykułów.
Literatura: jak alkohol wpływa na zdrowie, cz. 1
Aberle, Nicholas S., et al. „Acetaldehyde-induced cardiac contractile dysfunction may be alleviated by vitamin B1 but not by vitamins B6 or B12”. Alcohol and Alcoholism (2004).
Albert, Michelle A., Robert J. Glynn, and Paul M. Ridker. „Alcohol consumption and plasma concentration of C-reactive protein.” Circulation (2003).
Bachmann, Kai, et al. „Chronic pancreatitis–a surgeons’ view.” Medical Science Monitor (2008).
Blanco, Ana M., et al. „Involvement of TLR4/type I IL-1 receptor signaling in the induction of inflammatory mediators and cell death induced by ethanol in cultured astrocytes”. The Journal of Immunology (2005).
Bode, Christiane, and J. Christian Bode. „Alcohol’s role in gastrointestinal tract disorders.” Alcohol health and research world (1997).
Boffetta, Paolo, and Mia Hashibe. „Alcohol and cancer.” The lancet oncology (2006).
Brien, Susan E., et al. „Effect of alcohol consumption on biological markers associated with risk of coronary heart disease. Systematic review and meta-analysis of interventional studies”. BMJ (2011).
Cederbaum, Arthur I. „Alcohol metabolism.” Clinics in liver disease (2012).
Charlet, K., A. Beck, and A. Heinz. „The dopamine system in mediating alcohol effects in humans.” Behavioral Neurobiology of Alcohol Addiction (2011).
Costanzo, Simona, et al. „Alcohol consumption and mortality in patients with cardiovascular disease: a meta-analysis.” Journal of the American College of Cardiology (2010).
D’Addario, Claudio, et al. „Ethanol induces epigenetic modulation of prodynorphin and pronociceptin gene expression in the rat amygdala complex.” Journal of Molecular Neuroscience (2013).
Djoussé, Luc, and J. Michael Gaziano. „Alcohol consumption and heart failure: a systematic review.” Current atherosclerosis reports (2008).
Edenberg, Howard J., and Jeanette N. McClintick. „Alcohol dehydrogenases, aldehyde dehydrogenases, and alcohol use disorders: a critical review.” Alcoholism: Clinical and Experimental Research (2018).
Fentiman, Ian S., Alain Fourquet, and Gabriel N. Hortobagyi. „Male breast cancer.” The Lancet (2006).
Literatura: jak alkohol wpływa na zdrowie, cz. 2
Fergusson, David M., Joseph M. Boden, and L. John Horwood. „Tests of causal links between alcohol abuse or dependence and major depression.” Archives of general psychiatry (2009).
Garaycoechea, Juan I., et al. „Alcohol and endogenous aldehydes damage chromosomes and mutate stem cells.” Nature (2018).
Gavaler, Judith S. „Alcoholic beverages as a source of estrogens.” Alcohol health and research world (1998).
Griswold, Max G., et al. „Alcohol use and burden for 195 countries and territories, 1990–2016. A systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016”. The Lancet (2018).
Heffernan, Thomas M. „The impact of excessive alcohol use on prospective memory: a brief review.” Current Drug Abuse Reviews (2008).
Hipolito, L., et al. „Brain metabolism of ethanol and alcoholism: an update.” Current drug metabolism (2007).
Hirvonen, Tero, et al. „Nutrient intake and use of beverages and the risk of kidney stones among male smokers.” American journal of epidemiology (1999).
Holahan, Charles J., et al. „Late‐life alcohol consumption and 20‐year mortality.” Alcoholism: Clinical and Experimental Research (2010).
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180002137
https://goldbook.iupac.org/html/A/A00204.html
https://www.cdc.gov/infectioncontrol/guidelines/disinfection/disinfection-methods/chemical.html
https://www.scientificamerican.com/article/alcohol-consumption-increases-risk-of-breast-and-other-cancers-doctors-say
Huang, Qi, et al. „Pharmacophore/receptor models for GABAA/BzR subtypes via a comprehensive ligand-mapping approach.” Journal of Medicinal Chemistry (2000).
Imhof, Armin, et al. „Effect of alcohol consumption on systemic markers of inflammation.” The Lancet (2001).
Jangra, Ashok, et al. „Epigenetic modifications, alcoholic brain and potential drug targets.” Annals of neurosciences (2016).
Jeremy M. Berg, Lubert Stryer, John L. Tymoczko, Gregory J. Gatto. „Biochemia”.
Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa (2019).
Ji, Jianguang, and Kari Hemminki. „Variation in the risk for liver and gallbladder cancers in socioeconomic and occupational groups in Sweden with etiological implications”. International archives of occupational and environmental health (2005).
Literatura: jak alkohol wpływa na zdrowie, cz. 3
Jung, Young-chul, and Kee Namkoong. „Alcohol: Intoxication and poisoning–Diagnosis and treatment.” Handbook of clinical neurology (2014).
Kanny, Dafna, et al. „Vital signs: alcohol poisoning deaths—United States, 2010–2012.” MMWR. Morbidity and mortality weekly report (2015).
Kuźma, Elżbieta, et al. „History of alcohol use disorders and risk of severe cognitive impairment: a 19-year prospective cohort study”. The American Journal of Geriatric Psychiatry (2014).
Laatikainen, Tiina, et al. „Increased mortality related to heavy alcohol intake pattern.” Journal of Epidemiology & Community Health (2003).
LoConte, Noelle K., et al. „Alcohol and cancer: a statement of the American Society of Clinical Oncology.” J Clin Oncol (2018).
March, Samanta Mabel, Paula Abate, and Juan Carlos Molina. „Acetaldehyde involvement in ethanol’s postabsortive effects during early ontogeny.” Frontiers in behavioral neuroscience (2013).
McDonnell, Gerald, and A. Denver Russell. „Antiseptics and disinfectants: activity, action, and resistance.” Clinical microbiology reviews (1999).
McGovern, Patrick E., et al. „Fermented beverages of pre-and proto-historic China.” Proceedings of the National Academy of Sciences (2004).
McGovern, Patrick, et al. „Early Neolithic wine of Georgia in the South Caucasus.” Proceedings of the National Academy of Sciences (2017).
McHugh, R. Kathryn, Sara Wigderson, and Shelly F. Greenfield. „Epidemiology of substance use in reproductive-age women.” Obstetrics and Gynecology Clinics (2014).
Melis, Miriam, et al. „Ethanol and acetaldehyde action on central dopamine systems: mechanisms, modulation, and relationship to stress.” Alcohol (2009).
Méndez, Milagros, and Marcela Morales-Mulia. „Role of mu and delta opioid receptors in alcohol drinking behaviour.” Current drug abuse reviews (2008).
Mennen, Louise I., et al. „Fibrinogen: a possible link between alcohol consumption and cardiovascular disease?.” Arteriosclerosis, thrombosis, and vascular biology (1999).
Literatura: jak alkohol wpływa na zdrowie, cz. 4
Morgan, Timothy R., Sarathy Mandayam, and M. Mazen Jamal. „Alcohol and hepatocellular carcinoma.” Gastroenterology (2004).
Morris, Stephanie A., et al. „Alcohol inhibition of neurogenesis: a mechanism of hippocampal neurodegeneration in an adolescent alcohol abuse model.” Hippocampus (2010).
Mukamal, Kenneth J., Stephanie E. Chiuve, and Eric B. Rimm. „Alcohol consumption and risk for coronary heart disease in men with healthy lifestyles.” Archives of Internal Medicine (2006).
Nava-Ocampo, Alejandro A., et al. „Elimination kinetics of ethanol in pregnant women.” Reproductive Toxicology (2004).
Neiman, Jack. „Alcohol as a risk factor for brain damage: neurologic aspects.” Alcoholism: Clinical and Experimental Research (1998).
O’shea, Robert S., et al. „Alcoholic liver disease.” Hepatology (2010).
Pahor, Marco, et al. „Alcohol consumption and risk of deep venous thrombosis and pulmonary embolism in older persons”. Journal of the American Geriatrics Society (1996).
Panza, F., et al. „Vascular risk factors, alcohol intake, and cognitive decline.” The Journal of Nutrition Health and Aging (2008).
Peugh, Jordon, and Steven Belenko. „Alcohol, drugs and sexual function: a review.” Journal of psychoactive drugs (2001).
Pohorecky, Larissa A., and John Brick. „Pharmacology of ethanol.” Pharmacology & therapeutics (1988).
Ronksley, Paul E., et al. „Association of alcohol consumption with selected cardiovascular disease outcomes: a systematic review and meta-analysis.” (2011).
Rosso, Ana María. „Beer and wine in antiquity: beneficial remedy or punishment imposed by the Gods?.” AMHA-Acta medico-historica Adriatica (2012).
Schütze, Madlen, et al. „Alcohol attributable burden of incidence of cancer in eight European countries based on results from prospective cohort study.” BMJ (2011).
Sinkiewicz, W., and M. Weglarz. „Alcohol and wine and cardiovascular diseases in epidemiologic studies.” Przeglad lekarski (2009).
Literatura: jak alkohol wpływa na zdrowie, cz. 5
Stevenson, Joanne Sabol. „Alcohol use, misuse, abuse, and dependence in later adulthood.” Annual review of nursing research (2005).
Stewart, Scott H., Arch G. Mainous, and Greg Gilbert. „Relation between alcohol consumption and C-reactive protein levels in the adult US population”. The Journal of the American Board of Family Medicine (2002).
Stockwell, Tim, et al. „Do “moderate” drinkers have reduced mortality risk? A systematic review and meta-analysis of alcohol consumption and all-cause mortality.” Journal of studies on alcohol and drugs (2016).
Taffe, Michael A., et al. „Long-lasting reduction in hippocampal neurogenesis by alcohol consumption in adolescent nonhuman primates.” Proceedings of the National Academy of Sciences (2010).
Tapert, Susan F., et al. „fMRI measurement of brain dysfunction in alcohol‐dependent young women.” Alcoholism: Clinical and Experimental Research (2001).
Taylor, Benjamin, Jürgen Rehm, and Gerhard Gmel. „Moderate alcohol consumption and the gastrointestinal tract.” Digestive Diseases (2005).
Testino, Gianni. „Alcoholic diseases in hepato-gastroenterology: a point of view.” Hepato-gastroenterology (2008).
Verbaten, Marinus N. „Chronic effects of low to moderate alcohol consumption on structural and functional properties of the brain: beneficial or not?.” Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental (2009).
Voigt, Michael D. „Alcohol in hepatocellular cancer.” Clinics in liver disease (2005).
Wallner, M., and R. W. Olsen. „Physiology and pharmacology of alcohol. The imidazobenzodiazepine alcohol antagonist site on subtypes of GABAA receptors as an opportunity for drug development?.” British journal of pharmacology (2008).
Williams, Janet F., Vincent C. Smith, and Committee on Substance Abuse. „Fetal alcohol spectrum disorders.” Pediatrics (2015).
Nie piję alkoholu w ogóle, w żadnych sytuacjach, dlatego chcę dodać że kwestia "kultury picia alkoholu" jest naprawdę dołująca.
Nawet najpoważniejsi i najbardziej dojrzali ludzie, potrafią nagle zamienić się w małego brzdąca gdy tylko usłyszą o wyjściu na piwko, nie chodzi mi tu o zrozumiałą radość ze spotkania tylko o niezdrowe podniecenie i prawdziwe uwielbienie to samego faktu że będzie to okazja do alkoholu.
Ludzie, z którymi mogę się dobrze bawić bez picia (nieważne czy wszyscy nie piją czy tylko ja) są niezastąpieni, ale jest spory odsetek z którym "nie pogadasz". Gdyż ponieważ jedynym tematem na imprezie to jest właśnie fakt picia, "ze mną sie nie napijesz", a ile to wypiliśmy ostatnio…
Jako niepijący wcale mam takie same obserwacje.
czyli ostatecznie picie jednego piwa dziennie działa na niekorzyść organizmu?
Ostatecznie tak.
Z wyjątkiem kiedy masz wybrane choroby układu sercowo-naczyniowego – wtedy może mieć pozytywne efekty, które MOGĄ przewyższać te negatywne. Ale i tak autor wskazywał raczej na czerwone winko, a nie piwko. Bodajże zdrowsze;)
Świetny i merytoryczny artykuł. Akurat czytam go po sobotnich wybrykach w centrum i kilku piwach. Uświadomił mnie, że trzeba świadomie podejmować decyzję o piciu alkoholu oraz kontrolować swoje nawyki imprezowe.
Czy autor posiada w planach artykuł nt. wpływu innych używek na nasze zdrowie – jak np. marihuana (THC)?
Winne są temu osoby które obierają jajka od tej grubszej strony.
"W dzisiejszych warunkach, gdzie mamy dostęp do znacznie lepszych i bezpieczniejszych sposobów na rozluźnienie, nawiązanie relacji międzyludzkich czy znieczulenie do operacji, alkohol nie jest już wyjątkowy. " – jakie znamy lepsze sposoby na nawiązywanie relacji międzyludzkich? Pytam poważnie, bez przytyku.
Szczerze mówiąc to przychodzi mi kilka dość trywialnych, na które ludzie 100-200 czy nawet kilkadziesiąt lat temu nie mogli sobie pozwolić: wyjście do restauracji i odkrywanie nowych smaków, spacer w DOWOLNEJ pięknej okolicznej miejscowości (auta, rowery), kajaki, rowery, góry, gry komputerowe, planszowe, wydarzenia, koncerty grill cokolwiek:)
Po co chlać naprawdę?:)
Ludzie dawniej nie mogli sobie pozwolić na takie dobre rzeczy i rozpijanie społeczeństwa rozpoczęło się kilkaset lat temu – władzy to było na rękę.
A dzisiaj? Mamy lepsze rzeczy.
Na pewno szkodliwe jest obieranie jajek od tego grubszego końca.
Widać ile w tym środowisku antyszczepionkowców, płaskoziemców, denialistów klimatycznych i ogólnie zacofaństwa
Od pewnego czasu porzuciłem w ogóle alkohol, a piłem wydawało mi się, że rozsądnie i pierwszym efektem był spadek masy i to dokładnie na brzuchu. Jedyną uciążliwością są sytuacje towarzyskie, gdy nie wszyscy rozumieją, że ktoś nie pije, ale i to powoli się zmienia.
"W dzisiejszych warunkach, gdzie mamy dostęp do znacznie lepszych i bezpieczniejszych sposobów na rozluźnienie, nawiązanie relacji międzyludzkich czy znieczulenie do operacji, alkohol nie jest już wyjątkowy."
No właśnie nie, w dzisiejszych czasach wszystkie znacznie lepsze i bezpieczniejsze środki wspomagające rozluźnienie i nawiązywanie relacji międzyludzkich są albo nielegalne, albo na receptę.